Co roku w Polsce zawieranych są dziesiątki tysięcy małżeństw, jednak czy małżonkowie dokładnie analizują wszystkie konsekwencje decyzji o małżeństwie? Z perspektywy doświadczenia zawodowego mogę powiedzieć, że bardzo często zdarza się że małżonkowie nie mają świadomości o swoich prawach i obowiązkach wynikających z obowiązujących ich ustroju majątkowego małżeńskiego lub nie mają świadomości o możliwościach, jakie daje im polski ustawodawca w zakresie kształtowania tegoż ustroju co niejednokrotnie pozwoliłoby na uniknięcie wielu problemów z jakimi małżeństwa borykają się w dzisiejszych czasach.

W Polskim systemie prawnym można wyróżnić 4 rodzaje ustrojów majątkowych małżeńskich: 

1. ustawowa wspólność majątkowa małżeńska,

2. umowne rozszerzenie wspólności majątkowej małżeńskiej,

3. umowna rozdzielność majątkowa małżeńska,

4. umowna rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków.

Wszystkie wyżej wymienione ustroje majątkowe małżeńskie z praktycznego punktu widzenia małżonków, oprócz względów wyznawanych zasad i ideologii dotyczą przede wszystkim:

a/ dostępu jednego małżonka do przedmiotów majątkowych i środków pieniężnych gromadzonych z pracy i dochodów osiąganych przez drugiego z małżonków.

b/ odpowiedzialności jednego małżonka za długi zaciągnięte przez drugiego,

c/ sposobu podziału majątku po ewentualnym rozwodzie,

Podstawowym ustrojem majątkowym, który tworzy się automatycznie po zawarciu związku małżeńskiego jest wspólność majątkowa małżeńska. Oznacza ona, że co do zasady od momentu zawarcia związku małżeńskiego wszystko co zostanie nabyte przez małżonków lub wypracowane jest wspólne – oprócz majątku osobistego. 

Czym jest zatem majątek osobisty małżonków?

Ustawodawca nie wprowadził definicji pojęcia majątku osobistego małżonka, jednak można uznać, iż majątek osobisty to mienie, do którego tytuł prawny posiada tylko jeden małżonek.

Do majątku osobistego każdego z małżonków należą:

- przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;

- przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;

- przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;

- prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;

- przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;

- wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;

- przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;

- prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;

- przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Co wchodzi do majątku wspólnego małżonków?

Zgodnie z ustawą do majątku wspólnego małżonków wchodzi pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków, dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków, środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków oraz kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

W czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego ponadto, istnieje domniemanie że udziały każdego małżonka w majątku wspólnym są równe. Nie może również rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku.

Ustawodawca, wyróżnia także sytuacje, w których konieczne jest uzyskanie zgody drugiego z małżonków.  Zgoda drugiego małżonka jest potrzebna w sytuacji gdy chcemy zbyć, obciążyć, odpłatnie nabyć nieruchomość lub użytkowanie wieczyste, jak również oddać nieruchomość do używania lub pobierania z niej pożytków. Ponadto gdy chcemy zbyć, obciążyć, odpłatnie nabyć prawo rzeczowe, którego przedmiotem jest budynek lub lokal. O zgodę drugiego małżonka musimy także prosić w sytuacji gdy chcemy dokonać darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych. Ważność umowy, która została zawarta przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego, zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka. Należy pamiętać, że jakakolwiek powyżej wymieniona umowa, zawarta bez zgody współmałżonka jest nieważna!

Ostatnią kwestią niezwykle istotną, która być może z perspektywy obecnie panujących ustrojów społecznych i gospodarczych jest najważniejsza to odpowiedzialność jednego małżonka z długi drugiego. Podstawową zasadą jest, że jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków. W sytuacji gdy małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka, zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej, wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności lub dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa^.

Jeśli jednak taki ustrój z jakiegoś powodu nie odpowiada małżonkom, zawsze można go zmodyfikować umownie, ponieważ taką możliwość daje nam ustawa. Niestety ustroju majątkowego nie możemy kształtować w sposób dowolny, lecz o tym w kolejnym artykule na ten temat.

Autor: Marcin Kęska